Kawa to napój, który stał się integralną częścią życia ludzi na całym świecie. Można też śmiało powiedzieć, że jest on również produktem turystycznym zwłaszcza w kontekście tzw. turystyki kulinarnej lub agroturystyki, gdzie odwiedzający są zainteresowani poznaniem lokalnych tradycji związanych z uprawą, produkcją oraz konsumpcją kawy. W wielu krajach, szczególnie tych słynących z upraw kawy, takich jak Kolumbia, Brazylia, Kostaryka czy Etiopia, kawa stała się ważnym elementem oferty turystycznej, który przyciąga turystów oraz ma wpływ na rozwój lokalnych społeczności i gospodarki. Historia kawy, choć sięga wieków wstecz, jest równie fascynująca jak aromatyczny smak, który tak wielu z nas zna i kocha.
Oto opowieść o tym, jak kawa odbyła swoją podróż dookoła świata, od skromnych początków na arabskich plantacjach po status globalnej ikony.
Etiopia: Początki kawy
Historia kawy zaczyna się w Etiopii, kraju, który uznawany jest za jej kolebkę. Legenda mówi, że pewien pasterz kóz imieniem Kaldi około IX wieku zauważył, jak jego kozy stają się niezwykle energiczne po zjedzeniu czerwonych owoców z pewnego krzewu. Zaintrygowany, spróbował owoców sam i poczuł przypływ energii. Wieść o tym odkryciu rozprzestrzeniła się szybko, a miejscowi mnisi zaczęli używać tych owoców, aby zachować czujność podczas nocnych modlitw. Z czasem owoce te zaczęto przerabiać na napój. W ten sposób narodziła się kawa, której ziarna zaczęły zyskiwać na znaczeniu jako towar ceniony za swoje pobudzające właściwości.
Nazwa „kawa” prawdopodobnie pochodzi od regionu Kaffa w południowo-zachodniej Etiopii, gdzie kawa rośnie dziko do dziś. Dziko rosnące drzewa kawowe od wieków były wykorzystywane przez lokalne społeczności. W tradycyjnej etiopskiej formie, zanim kawa została upowszechniona jako napój, jagody były mielone razem z tłuszczem, a następnie formowane w kulki jako przekąska energetyczna. Z biegiem czasu Etiopczycy zaczęli także gotować owoce kawy i przyrządzać z nich napój przypominający herbatę. Dla Etiopczyków, picie kawy jest nie tylko codzienną czynnością, ale także elementem budowania więzi międzyludzkich, które symbolizuje przyjaźń, wspólnota i gościnność.
Kawa początkowo była znana tylko w Etiopii, jednak wkrótce zaczęła się rozprzestrzeniać na inne kraje. Uważa się, że za pośrednictwem kupców arabskich w IX i X wieku kawa dotarła na Półwysep Arabski, gdzie zaczęto ją uprawiać i handlować nią na szerszą skalę. W Jemenie, na południowym wybrzeżu Półwyspu Arabskiego, kawa znalazła swoje miejsce jako uprawa komercyjna, co przyczyniło się do dalszego jej rozprzestrzenienia się na Bliski Wschód, a później do Europy i reszty świata.
Arabski świat: Przełom w historii kawy
Narodziny kawy w krajach arabskich miały ogromny wpływ na światową kulturę i historię. To właśnie na Półwyspie Arabskim kawa zyskała swoją współczesną formę – napoju społecznego, intelektualnego i kulturalnego. Jednym z pierwszych krajów, gdzie kawa zaczęła być uprawiana, był Jemen. Prawdopodobnie surowe ziarna kawy zostały przewiezione przez Morze Czerwone, a następnie posadzone w jemeńskich górach. Jemen odegrał kluczową rolę w udomowieniu i rozwoju handlu kawą, a port Al-Mocha(Mokka) stał się głównym ośrodkiem eksportu kawy na cały Bliski Wschód i do Europy, a tym samym dał nazwę słynnemu rodzajowi kawy „mokka„.
W krajach arabskich, kawa szybko zyskała popularność w kręgach religijnych, zwłaszcza wśród sufich, islamskich mistyków. Sufici zaczęli spożywać kawę podczas swoich nocnych modlitw i medytacji, aby pozostać pobudzonymi i skoncentrowanymi. Kawa była traktowana jako napój o duchowym znaczeniu, który pomagał w osiągnięciu stanu wyciszenia umysłu i głębszej modlitwy. Sufici z Jemenu przyczynili się do upowszechnienia spożycia kawy w formie napoju, co miało istotny wpływ na późniejsze jej znaczenie w świecie arabskim.
Podróżnicy, kupcy i pielgrzymi, którzy odwiedzali Mekkę, często zabierali ze sobą kawę do swoich krajów. W ten sposób, na przełomie XVI i XVII wieku, kawa trafiła do Europy. Początkowo spotkała się z pewnym oporem, podobnie jak wcześniej w krajach arabskich, ale z czasem zaczęła zdobywać uznanie, zwłaszcza w miastach handlowych, takich jak Wenecja. Wkrótce europejskie kawiarnie stały się miejscami intelektualnych spotkań i dyskusji, co przyczyniło się do powstania wielu ważnych idei. Arabowie nie byli w stanie utrzymać monopolu na uprawę kawy, gdyż Europejczycy zaczęli przemycać ziarna do swoich kolonii w Azji, Afryce i Ameryce Południowej. Dzięki temu kawa stała się rośliną o globalnym zasięgu i jednym z najważniejszych towarów handlowych na świecie.
Kultura picia kawy, rozwinięta w świecie arabskim, stała się globalnym fenomenem, a kawiarnie na całym świecie wciąż pełnią podobną rolę – są miejscami spotkań, wymiany myśli i relaksu. Choć kawa jest dziś dostępna wszędzie, jej korzenie w arabskim świecie wciąż są głęboko szanowane i doceniane.
Rozwój kawiarni: qahveh khaneh
W XIV i XV wieku kawa zaczęła się rozprzestrzeniać na inne kraje arabskie, szczególnie na Półwysep Arabski i do Egiptu. W tym okresie narodził się fenomen kawiarni, zwanych qahveh khaneh. Pierwsze kawiarnie powstały w Mekce oraz w innych ważnych miastach regionu, jak Kair czy Damaszek. W tych miejscach ludzie zbierali się, by pić kawę, rozmawiać, słuchać muzyki, a także dyskutować o polityce i sprawach społecznych. Kawiarnie szybko stały się miejscami, gdzie rodziły się intelektualne i kulturalne dyskusje, a kawa odgrywała w nich kluczową rolę. W wielu qahveh khaneh organizowano publiczne recytacje perskich poematów epickich, takich jak „Szahnameh” Ferdousiego, co przyczyniało się do popularyzacji literatury i wzmocnienia więzi kulturowych.
Qahveh khaneh stały się modelowym wzorem dla kawiarni, które później rozprzestrzeniły się na inne kraje Bliskiego Wschodu, a następnie do Europy. W XVI i XVII wieku kawiarnie stały się integralną częścią kultury w krajach takich jak Turcja (słynne tureckie kawiarnie), a później dotarły do Wenecji, Paryża, Londynu i innych miast europejskich. W Europie kawiarnie przejęły podobne funkcje społeczne i intelektualne, stając się miejscami spotkań artystów, intelektualistów i polityków.
Kultura kawy w Imperium Osmańskim
W XVI wieku kawa dotarła do Imperium Osmańskiego, gdzie odegrała kluczową rolę w dalszym rozwoju jej kultury. W Stambule kawiarnie stały się tak popularne, że określano je mianem „szkół mędrców„, ponieważ były miejscem spotkań uczonych, artystów i intelektualistów. Kawa była również serwowana na dworach sułtańskich, a picie kawy stało się częścią ceremonii dworskich. W Imperium Osmańskim zaczęto również rozwijać bardziej zaawansowane metody parzenia kawy, które były podstawą dla późniejszych tureckich tradycji kawowych. Tradycja picia kawy z czasem zyskała symboliczne znaczenie, a sama kawa stała się znakiem gościnności. Do dziś w wielu krajach arabskich oferowanie kawy gościom jest oznaką szacunku i przyjaźni.
Podróż kawy do Europy
Z krajów arabskich kawa zaczęła wędrować na inne kontynenty. Kupcy weneccy przywieźli kawę do Europy w XVII wieku, a stamtąd napój rozprzestrzenił się na inne kraje, takie jak Anglia, Francja czy Holandia. Pierwsze transporty kawy trafiły do Wenecji około 1615 roku, gdzie spotkały się z mieszanymi reakcjami. Początkowo napój był postrzegany z podejrzliwością, niektórzy duchowni nawet nazywali go „gorzkim wynalazkiem szatana”. Dopiero interwencja papieża Klemensa VIII, który po spróbowaniu kawy uznał ją za godną chrześcijan, pomogła przełamać te obawy.
W Londynie pierwsze kawiarnie pojawiły się w 1652 roku. Początkowo miejsca te były odwiedzane przez kupców, intelektualistów i polityków, którzy spotykali się tam, aby dyskutować na tematy handlowe i filozoficzne. Kawiarnie zyskały taką popularność, że stały się znane jako „penny universities”, ponieważ za cenę filiżanki kawy można było uczestniczyć w ożywionych rozmowach na różnorodne tematy. Londyńskie kawiarnie stały się ważnymi ośrodkami życia intelektualnego, a wiele z nich miało kluczowy wpływ na rozwój nowoczesnej prasy i giełdy. Przykładem może być słynna kawiarnia Lloyd’s, która przekształciła się później w jeden z największych ubezpieczycieli świata, Lloyd’s of London.
W Paryżu kawa zyskała popularność nieco później, ale od razu stała się modnym napojem. Pierwsza paryska kawiarnia, Café de Procope, została otwarta w 1686 roku i szybko stała się miejscem spotkań intelektualistów, artystów i polityków. W Paryżu kawa miała bardziej wyrafinowany wizerunek, a kawiarnie odegrały kluczową rolę w życiu intelektualnym miasta, zwłaszcza podczas Oświecenia. To w paryskich kawiarniach rozmawiano o filozofii, literaturze i polityce, co czyniło je miejscem narodzin wielu rewolucyjnych idei.
Kawa w Azji: holenderskie plantacje
Podczas gdy Europejczycy zaczynali cieszyć się kawą w swoich kawiarniach, Holendrzy postanowili zająć się jej produkcją na własnych terenach kolonialnych. W XVII wieku założyli pierwsze plantacje kawy na wyspie Jawa, która stała się synonimem jednej z najpopularniejszych odmian kawy. Holenderska Kompania Wschodnioindyjska szybko rozwinęła uprawy kawy, co przyczyniło się do rozprzestrzenienia się tej rośliny na innych obszarach Azji Południowo-Wschodniej, takich jak Sumatra i Cejlon (dzisiejsza Sri Lanka). To właśnie Holendrzy po raz pierwszy zasadzili kawę poza arabskim światem, co miało ogromny wpływ na globalny rozwój upraw tego ziarna. Uprawa kawy rozprzestrzeniła się z Jawy na inne wyspy, a produkcja kawy z Indonezji zdobyła międzynarodowe uznanie.
Jedna z pierwszych znanych historii dotyczących kawy w Azji pochodzi z Indii. Według legendy, kawa trafiła do Indii w XVII wieku za sprawą muzułmańskiego pielgrzyma o imieniu Baba Budan. W czasie pielgrzymki do Mekki miał on przemycić siedem ziaren kawy z Jemenu i zasadzić je w górach Chikmagalur w stanie Karnataka. Jego plantacja rozwinęła się, a uprawa kawy stopniowo zaczęła się rozszerzać na południe Indii. W XIX wieku, podczas brytyjskiej kolonizacji Indii, plantacje kawy znacząco się rozrosły. Brytyjczycy dostrzegli potencjał upraw kawy w górskich regionach południowych Indii, zwłaszcza w stanie Karnataka oraz Tamil Nadu. Indie, choć bardziej znane z uprawy herbaty, stały się ważnym producentem kawy, a produkcja tego napoju zyskała na znaczeniu w lokalnej gospodarce.
Kultura kawy w Japonii i Korei Południowej jest przykładem tego, jak kraje Dalekiego Wschodu zaadaptowały napój do swoich unikalnych tradycji i stylu życia. Kawa pojawiła się w Japonii w XVII wieku, jednak jej prawdziwy rozwój nastąpił dopiero w XX wieku, kiedy to kawiarnie zaczęły zdobywać popularność w dużych miastach. Dziś Japonia jest jednym z największych importerów kawy na świecie, a japońskie kawiarnie i ceremonie parzenia kawy w stylu pour-over zyskały uznanie na całym globie.
W Chinach kawa pojawiła się stosunkowo późno w porównaniu do innych krajów azjatyckich. Pierwsze próby uprawy kawy w Chinach miały miejsce pod koniec XIX wieku, ale dopiero w XX wieku zaczęto poważnie inwestować w rozwój tej branży. Współcześnie głównym regionem uprawy kawy w Chinach jest prowincja Yunnan, która charakteryzuje się korzystnym klimatem górskim.
Do Wietnamu kawa trafiła w XIX wieku za sprawą francuskich kolonizatorów, którzy zasadzili pierwsze plantacje kawy w regionie. Początkowo kawa była uprawiana głównie w północnej części kraju, jednak z czasem uprawy przeniosły się na wyżyny środkowego Wietnamu, gdzie warunki były bardziej sprzyjające. W szczególności kraj ten słynie z uprawy kawy robusta, która stanowi około 95% produkcji kawy w tym kraju. Obecnie Wietnam jest drugim co do wielkości producentem kawy na świecie, zaraz po Brazylii. Jest również znany z unikalnych sposobów przygotowywania kawy, takich jak słynna kawa po wietnamsku, która podawana jest z kondensowanym mlekiem i lodem, a także kawa jajeczna, w której kawa jest łączona z kremową warstwą ubitego żółtka.
Kultura kawy w Azji jest zróżnicowana, od tradycyjnych sposobów parzenia, po nowoczesne kawiarnie i kawy speciality, które zdobywają coraz większe uznanie w międzynarodowym świecie kawowym. Kawa stała się nie tylko istotnym elementem kulturowym, ale również ważnym czynnikiem gospodarczym, zwłaszcza dla krajów takich jak Wietnam, Indie czy Indonezja.
Aromatyczna podróż do Ameryki
Kolejnym kluczowym momentem w historii kawy była jej podróż do Nowego Świata. Francuscy koloniści przywieźli kawę na Karaiby, a pierwsze plantacje kawy pojawiły się na Martynice około 1720 roku. Szybko rozprzestrzeniła się na sąsiednie wyspy oraz do Ameryki Środkowej i Południowej. W XIX wieku kawa stała się podstawą gospodarki wielu krajów Ameryki Łacińskiej, a brazylijskie plantacje zasilały światowe rynki rosnącą podażą tego napoju. Dzięki temu Brazylia stała się jednym z największych producentów kawy na świecie, co utrzymuje się do dziś.
Wraz z europejskimi kolonistami kawa dotarła również do Ameryki Północnej, jednak początkowo jej popularność była mniejsza niż herbaty. Sytuacja zmieniła się po słynnym „Boston Tea Party” w 1773 roku, kiedy amerykańscy koloniści zbojkotowali brytyjską herbatę na znak sprzeciwu wobec podatków. Wówczas kawa stała się napojem patriotycznym, a jej konsumpcja wzrosła gwałtownie. W XIX wieku kawa zyskała na znaczeniu jako napój masowy, zwłaszcza w miastach oraz wśród robotników. Powstawały pierwsze duże marki kawowe, takie jak Folgers czy Maxwell House, które zrewolucjonizowały rynek kawy, wprowadzając ją do codziennego użytku milionów ludzi.
Dziś kawa jest jednym z najczęściej spożywanych napojów na świecie. Jest nie tylko towarem handlowym, ale także elementem kultury i stylu życia. Powstanie sieci kawiarni takich jak Starbucks czy Costa Cafe sprawiło, że kawa stała się globalnym fenomenem. Dzięki różnorodnym metodom parzenia, rodzajom ziaren i mieszankom, każdy może znaleźć coś dla siebie, niezależnie od preferencji. Obecnie największymi producentami kawy są Brazylia, Wietnam, Kolumbia i Etiopia. Kawa jest również jednym z najważniejszych produktów handlowych na świecie, a dla wielu krajów rozwijających się stanowi kluczowy element gospodarki.
Kawa, jako napój i towar, przez wieki nieustannie ewoluowała, odgrywając coraz większą rolę w różnych kulturach i społeczeństwach. Jej historia nie kończy się na wielkich plantacjach czy kawiarniowych spotkaniach. Współczesność to kolejny fascynujący etap, w którym kawa staje się symbolem globalnych wyzwań i nowych trendów.
Historia kawy to opowieść o podróżach, kulturach, handlu i technologii. Jej ścieżki splatają się z losami cywilizacji, od starożytnej Etiopii, przez świat arabski, po współczesne metropolie. Kawa, choć niewielka w formie, odgrywa wielką rolę w codziennym życiu ludzi na całym świecie. Jej podróż dookoła globu nie tylko pokazuje, jak uniwersalny jest to napój, ale również, jak globalne wyzwania i trendy mogą wpływać na coś tak podstawowego jak filiżanka kawy, którą pijemy każdego dnia. Smacznego😊
Tekst: Anna Molęda-Kompolt
Zdjęcia: Pixabay
